Dr. Mustafa Torun
Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı
mtorun3 @gmail. com
“İnsan; aklın sınırlarını zorlamadıkça hiçbir şeye ulaşamaz. Albert EİNSTEİN”
Bilgi kirlenmesini önlemek ve ilkemiz olan Koruyucu Hekimliğin önemli alanı olan AŞILAR VE KORONA ALEVLENMESİ konusundaki yanlışları gidermek amacıyla, kendi düşüncelerimi de katarak, sorulu yanıtlı bu derlemeyi kaleme aldım. Eksiklikler varsa tamamlanana!
*SON GÜNLERDE BASINDA DA KONU OLAN XBB.1.5 VARYANTININ YAYGINLAŞMASI KONUSUNDA NELER SÖYLERSİNİZ?
KLİMİK derneğimizin bize ilettiği bilgilere göre CDC yani ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerinden 30 Aralık 2022 Cuma günü alınan verilere göre, ABD’deki COVID olgularının %40’ından fazlası XBB.1.5 varyantından kaynaklandığı bildirilmiştir.
ABD’nin kuzeydoğusunda doğrulanmış olguların yaklaşık %75’inin XBB.1.5 kaynaklı olduğu rapor edilmiştir.
ABD’li bilim insanı Eric Topol, yeni varyantın şu anda tüm varyantları geride bıraktığını belirtti ve bir yıl önce ortaya çıkan özgün omikrondan bu yana “bir varyantta bu kadar hızlı yayılma görmedik” demiştir.
XBB.1.5, ilk olarak Ağustos ayında Hindistan’da tespit edilen omikron XBB’nin mutasyona uğramış bir çeşididir.
ABD’li epidemiyolog Eric Feigl-Ding XBB.1.5’i “bir sonraki büyük varyant” olarak nitelemiş ve önceki varyantlara göre “hem bağışıklıktan kaçmada hem de bulaştırmada daha iyi” olduğunu belirtmiştir.
Toronto Üniversitesi’nden infeksiyon hastalıkları doktoru ve epidemiyolog Dr. Isaach Bogoch, XBB.1.5’in “bağışıklıktan kaçan özelliklere” sahip olduğunu ve “kesinlikle yeni bir dalga olabileceğini” söylemiştir.
Ancak yeni bir dalga olursa, bağışıklık oluştuğu için, sağlık sistemleri için önceki dalgalar kadar ölümcül ya da bunaltıcı olma olasılığının düşük olduğunu belirtmiştir. Ülkemizdeki durumu şeffaf ve sağlıklı veriler olmadığından bilemiyoruz. Kesin olan bizde de olma olasılığının yüksek olduğu.
*İNAKTİF KORONA AŞILARI NEDİR? NASIL ETKİLİ OLABİLMEKTEDİR?
Ülkemizde olan Çin kaynaklı Sinovac ve ulusal korona aşımız Turcovac İnaktif aşılardır.
İnaktif Korona Aşıları; bu konuyla ilgilenen meslektaşlarımın bildiği üzere, Koronavirüs'ün konakçı hücreye tutunmasını önleyecek yeterli antikorları oluşturamamaktadır. Çünkü yapıları ve tekniği gereği inaktif aşılarda virüsün çıkıntıları yok edilmektedir. Bu çıkıntılar olmadığından veya zayıf olduğundan yeterli antispike antikorları (çıkıntıya karşı bağışıklık)oluşamamaktadır. Temel Mikrobiyoloji, İmmünoloji, Viroloji ve Enfeksiyon Hastalıkları bilgimiz çerçevesinde konuşursam, bu tür inaktif aşıların ülkemizde salgın öncesi yapılması uygun olurdu.Maalesef bu olmadı. MRNA aşıları tercih edilmedi.
*İKİ DEĞERLİKLİ OLAN BİVALEN MRNA AŞILARNDAN NE ANLIYORUZ?
Özgün mRNA aşısı ilk defa Çin’in Wuhan kentinde ayrıştırılan Wuhan’ın alt tipi dediğimiz suşundan hazırlandı.
Korona Virüsü geçirdiği evrim içinde yeni varyantlar oluşturdu.
Bu varyantlar içinde tehlikeli hastalık tablosuna neden olan sonuncu varyant Omicron oldu.
Yeni bivalan (iki valanlı, iki değerlikli) aşı hem özgün Wuhan virüsu’nun hem de Omicron varyantının özelliklerini kapsamaktadır. HENÜZ ÜLKEMİZDE YOKTUR. BİRAN ÖNCE GELMESİNİ BEKLİYORUZ.
Bivalan aşıya “ iki değerlikli güncellenmiş anımsatma aşısı” da denmektedir.
Şu an elimizde bulunan tek değerlikli monovalan (Wuhan) mRNA aşısıdır. Bu AŞI da aynı zamanda koruyucudur. Bivalen AŞI gelene kadar bu aşıyı yaptırabilirsiniz. Elbette tercihimiz BİVALEN AŞIDIR.
*AŞILARLA BAĞIŞIKLAMA NİÇİN ÖNEMLİDİR?
Antibiyotik direncinin" giderek arttığı günümüz koşullarında, enfeksiyon hastalıklarından korunmanın çok daha önemli hale geldiğini görmemek mümkün mü? Çocuklarda olduğu gibi yetişkinlerde de aşılama çok çok önemli bir konu durumuna gelmiştir.Hele Covid-19 enfeksiyonunun bitti denilmesine rağmen hâla devam ettiği bugünlerde "İnsan hayatını tehdit edebilecek ciddi sonuçlar doğurabilen hastalıklardan korunmada" bağışıklamanın önemi gün geçtikçe daha da artmıştır. Bağışıklamanın doğumla başlayıp yaşam boyu devam eden bir durum olduğunu özellikle belirtmekte fayda görüyorum..
*AŞILAMAYLA UZUN SÜRELİ KORUMA SAĞLANABİLİR Mİ?
Aktif bağışıklama eylemi ile; Aşılamada vücudun bağışıklık sistemi aktive edilmektedir.
Aşı ile bağışıklamada antikor/antitoksin oluşumu için belirli bir zamana (haftalara ya da aylara) ihtiyaç vardır. Yani aşı yapılır yapılmaz, ya da ilk doz aşıdan sonra hemen koruyucu etki (antikor/antitoksin) oluşmaz. Bunların oluşması için bazı durumlarda aynı aşıyı belirli aralıklar ile birden fazla dozda uygulamak gerekebilir. Bazen de belirli bir hastalığa karşı uygulanan aşının etkisinin sürekliliğini sağlamak amacıyla belirli aralıklarla tekrarlamak gerekebilir.Bazı aşılar (canlı) ise bir ya da iki doz uygulama sonrası ömür boyu bağışıklık oluşturur. Aktif bağışıklama toplumda yaygın görülen ve yüksek bulaştırıcılık özelliğine sahip, sonuçları ağır ve ciddi olan enfeksiyon hastalıkları etkenlerine karşı antikor/antitoksin oluşturmak amacıyla çoğu zaman daha mikroorganizma ile karşılaşmadan yani bulaşma olmadan önce uygulanır.
*KORUYUCU ETKİ KİŞİDEN KİŞİYE DEĞİŞİYOR MU?
Günümüzde hiçbir aşının yüzde 100 koruyucu etkisi var demek bizi yanlışa sürükleyebilir.
Aşı sonrası koruyucu etkinliğin oluşup oluşmadığının belirlenmesinde rol oynayan faktörlerin başında aşının yapıldığı kişinin özellikle fiziki ve biyolojik durumu önemlidir. Yaşlı kişilerde, aşırı kilolularda, altta yatan kronik hastalığı olanlarda, diyabet ile kanser hastalarında, organ nakli yapılanlarda ve bağışıklık sistemini baskılayan her türden hastalığı olan ya da bu tür ilacı alanlarda; Aşıya karşı vücudun verdiği yanıt zayıf olur. Bu nedenle böyle kişilerde aşıyla korunma daha düşük düzeydedir. Buna karşın enfeksiyon hastalıklarına karşı aşı ile korunması gereken kişilerin en başında da bu grupta yer alan kişilerin geldiğini de unutmamak gerekir.
*AŞI BAZI ENFEKSİYON HASTALIKLARINI ORTADAN KALDIRILMASINDA DA ETKİLİ MİDİR?
Aşı ile bağışıklamakla aynı zamanda hastalığın diğer kişilere bulaşması engellenebilmektedir. Dolayısıyla toplumda söz konusu hastalığa karşı aşılanan kişi sayısı ne kadar fazlaysa, o hastalığın ortaya çıkma olasılığı da o oranda düşük olabilmektedir.Hatta bazı hastalıkların tamamen ortadan kaldırılması, kökünün kazınması da mümkündür. Örneğin başarılı aşılama programları sayesinde Çiçek,Kızamık,Polio (çocuk felci) hastalıkları tamamen yok edilmiş ya da yok denecek seviyelere çekilebilmiş durumdadır.
*YURT DIŞI SEYAHATLERİNDEN ÖNCE DE AŞI GEREKLİ Mİ?
Rutin olarak uygulanmamakla birlikte, seyahatler sırasında seyahate gidilecek ülkelere göre, tifo aşısı, kolera aşısı,Sarıhumma aşısı, kene kaynaklı Ansefalit aşısı ve Leptospiroz aşıları yapılması gereklidir. BU KONUDA “HUDUT VE SAHİLLER SAĞLIK GENEL MÜDÜRLÜĞÜNÜN SİTESİNE” GİRİLDİĞİNDE YETERLİ AÇIKLAMA VARDIR
*DİFTERİ, TETANOZ, BOĞMACA AŞILARINI YAPTIRILMALI MI?
Difteri-Tetanoz-Boğmaca aşıları doğum sonrası başlanılan aşılardır. Çocuklar ve erişkinlerde de düzenli olarak sürdürülür.10 yılda bir tekrar dozları ile aşılamaya ömür boyu devam edilir.Bağışıklık sistemi baskılanmış kişilerde de güvenle uygulanabiliyor.
*KIZAMIK, KIZAMIKÇIK, KABAKULAK, SU ÇİÇEĞİ AŞILARI KONUSUNDA NELER SÖYLEYEBİLİRİZ?
Kızamık-Kızamıkçık-Kabakulak-Suçiçeği aşıları daha önce söz konusu hastalıklar geçirilmemiş ya da bunlara karşı aşı yapılmamışsa, erişkin yaş grubunda bir ya da iki doz aşı yapılarak bağışıklık sağlanabilir. Bu aşılar canlı virüs aşıları olduklarından hamilelikte ve bağışıklık sistemi baskılanmış olanlarda uygulanamamaktadır.
*ZONA AŞISI 50 YAŞINDAN SONRA YAPTIRALIM MI?
Zona aşısı 50 yaşından sonra iki doz olarak yapılır. Canlı virüs aşısı olduğundan hamile ya da bağışıklık sistemi baskılanmış kişilere uygulamıyoruz.
*PNÖMOKOK AŞISI DEDİĞİMİZ ZATÜRRE AŞISINI KİMLER YAPTIRMALI?
Pnömokok aşısı ise 65 yaş sonrasında herkese,ya da kronik hastalığı ve/veya bağışık sistemi baskılayan hastalığı olan kişilere yaşa bakmaksızın erişkin her yaşta konjüge ve polisakkarit pnömokok aşıları uygulanmaktadır.
*GRİP AŞISINI KİMLER YAPTIRMALI?
Grip aşısı 65 yaş ve üzeri herkese, ya da kronik hastalığı ya da bağışık sistemi baskılayan hastalığı olan kişilere her yaşta her yıl bir doz olarak uygulanması gerekmektedir.
*HEPATİT AŞILARI KONUSUNDA NELER SÖYLERSİNİZ?
Hepatit-B aşısı daha önce Hepatit-B´yi geçirerek ya da buna karşı aşı ile korunulmamış ise erişkin yaş grubunda 3 doz aşı ile bağışıklık sağlanmaktadır.
Hepatit-A aşısı daha önce hepatit-A geçirilmemiş ya da buna karşı aşı yapılmamışsa erişkin yaş grubunda 2 doz aşı ile bağışıklık sağlanmaktadır.
*İNSAN PAPİLLOMA AŞISI KİMLER YAPTIRMALI?
İnsan Papilloma Virus aşısı (HPV) 9 yaşından itibaren kadınlarda 26, erkeklerde 21 yaşa kadar 3 doz aşı ile bağışıklık sağlanmaktadır. Son Bilgiler; siğilleri olanların ve 50 yaşın üzerindeki kişilerin bu aşıdan yararlanabileceğini belirtmektedir.
*MENENJİT AŞISI OLARAK BİLDİĞİMİZ MENENGOKOK VE HEMOFİLUS İNFLUENZA-B AŞISINI KİMLER YAPTIRMALI?
Menengokok aşısı dalağı alınmış, ileri düzeyde bağışık sistemi baskılanmış kişilere, hastalığın yoğun olarak görüldüğü ülkelere seyahat edecek kişilere 2 doz aşı ile bağışıklık sağlanır.
Haemophilus İnfluenzae-B aşısı dalağı alınmış ya da hemopoetik kök hücre nakli yapılmış kişilere 3 doz uygulama ile bağışıklık sağlanmaktadır.
•KORUNMAK TEDAVİDEN ÖNCEDİR VE AVANTAJLIDIR!
•AŞILAR EVRENSELDİR!
•SAĞLIK VE EĞİTİM DOĞUŞTAN KAZANILMIŞ BİR HAKTIR!
*PANDEMİ BİTTİ DİYE BİR DÜŞÜNCE ASLA DOĞRU DEĞİLDİR!
*KORONA YENİ VARYANTLARI İLE YAŞAMIMIZI TEHDİT ETMEYE DEVAM ETMEKTEDİR!
*ÖZELLİKLE RİSK GRUBUNUN KORONA AŞISI KONUSUNDA DAHA TİTİZ OLMASINI ÖNERİRİM!
Sevgilerimle…